به گزارش ایران بورس ،
دکتر حسين عبده تبريزی، دبيرکل بورس اوراق بهادار تهران، روز سخ شنبه در ابتدای
نشست مطبوعاتی خود مهم‌ترين محورهای برنامه‌های سازمان بورس اوراق بهادار تا پايان
شهريورماه را برشمرد.
برنامه‌های بورس تا
پايان شهريور ماه ۱۳۸۴
۱. بورس اوراق بهادار
پس از انتخابات: آيا ناپايداري بازار غيرمنتظره است؟
بورس اوراق بهادار در
هر كشور سياست‌گذار نيست، اما به‌شدت تحت‌تأثير سياست‌ها و رويدادها قرار مي‌گيرد.
بورس اوراق بهادار جمهوري اسلامي ايران نيز از اواسط سال ۱۳۸۳ غير از مسائل دروني
خود، به‌شدت تحت‌تأثير سياست‌هاي مختلف داخلي و خارجي قرار گرفت، و تثبيت موقعيت و
كاهش دامنة نوسان قيمت تا پايان سال به درازا كشيد. با شروع سال ۱۳۸۴، ابهام اصلي
بازار، غير از موارد مربوط به انرژي هسته‌اي و سياست خارجي، به انتخابات رياست
جمهوري مربوط مي‌شد.
مي‌توان به تصريح
خاطرنشان كرد كه ناپايداري بازار و سقوط محدود شاخص بعد از انجام انتخابات ۳ تيرماه
۱۳۸۴، امري غيرمنتظره نبوده، و سازمان نيز تمهيداتي را از قبل براي آن انديشيده
بود. اقدامات عادي‌سازي وضعيت و ايجاد جّو اميد بلافاصله از اولين ساعات روز ۴
تيرماه ۱۳۸۴ به‌اجرا درآمد. طي هفتة منتهي به ۹ تيرماه ۱۳۸۴، غير از برگزاري
نشست‌هاي متعدد با دست‌اندركاران بازار سرمايه، مقامات دولت، شركت در جلسات
فوق‌العادة شوراي بورس، و كميتة ريسك، دبيركل نيز به‌طور دائمي با سرمايه‌گذاران
حقوقي براي تنظيم عرضه‌وتقاضاي سهام و بويژه تحديد عرضه توسط حقوقي‌ها، در تماس
بوده است.
شاهدي بر
غيرمنتظره‌نبودن اتفاقات روزهاي كاري اخير بورس، وضعيت سال‌هاي ۱۳۷۲، ۱۳۷۶ و ۱۳۸۰
است كه همگي سال‌هاي انتخاباتي بوده است. در همة این سال‌ها می‌توان اثر منفی
انتخابات را بر نماگرهای بورس مشاهده کرد. این اثر در سال‌هایی که احتمال بر سر
کارآمدن دولت جدید به‌زعم مشارکت‌کنندگان بازار سرمایه بيشتر بوده و ابهام در مورد
سیاست‌های دولت جدید شدیدتر بوده، تشديد شده است.
در سال ۱۳۷۶ با تغییر
دولت و روشن‌نبودن سیاست‌های جدید دولت جناب آقای خاتمی، و ترديدهايي كه در تقابل
بين ”عدالت اجتماعي“ و ”بازار“ وجود داشت، وضعيت بازار ناپايدار شد، به‌گونه‌اي كه
از خردادماه ۱۳۷۶ تا آذرماه آن سال شاخص قیمت کل از رقم ۱۹۰۷ به سطح ۱۶۲۶ واحد
(معادل ۷/۱۴ درصد) کاهش يافت. کاهش شاخص قیمت کل تا پايان سال ۱۳۷۶ جبران نشد و این
شاخص در پایان سال مزبور به ۱۳۵۳ واحد رسید. این کاهش شاخص باعث تنزل بازدة کل به
میزان ۱/۱۶ درصد شد.
تأثیر منفی انتخابات
ریاست جمهوری بر شاخص‌های بورس در سال ۱۳۸۰ با وجود اطمینان مشارکت‌کنندگان بازار
سرمایه از انتخاب مجدد جناب آقای خاتمی تکرار شد و ناپایداری بازار در خرداد ماه
سال ۱۳۸۰ را به‌دنبال داشت. در جدول زیر روند شاخص قیمت کل در سال‌های برگزاری
انتخابات ریاست جمهوری نشان داده شده است. همان‌طور كه مشاهده مي‌شود، عكس‌العمل
بازار نسبت به انتخاب جناب آقاي خاتمي در سال ۱۳۷۶ بسيار شديدتر بوده، چراكه بيم
تغييرات عمده در سياست‌ها، بازار را نگران كرده بود. از اين‌رو، واكنش منفي بازار
نسبت به انتخاب رئيس‌جمهور جديد را صرفاً مي‌بايد ناشي از نگراني بازار نسبت به
عدم‌شفافيت سياست‌هاي دولت جديد دانست.
چنين نوساناتي در
قيمت سهام به هيچ‌وجه منحصر به ايران هم نيست، و در اقصي نقاط دنيا رخ داده است.
نمودار زير نشان مي‌دهد كه از ۸ دسامبر ۲۰۰۴، يعني چند روز قبل از پذيرش انجام
مذاكره با تركيه براي ورود به اتحادية اروپا، شاخص قيمت سهام در بورس استانبول
افزايش مي‌يابد و ظرف چند روز عملاً ۱۰% به ارزش بازار اضافه مي‌شود (از ۵۰۰ر۲۲
واحد به ۰۰۰ر۲۵ واحد). افزايش ۱۰% قيمت سهام ظرف چند روز صرفاً به اين خبر
اميدواركننده كه در آينده مذاكره براي پذيرش تركيه به جامعة اروپا آغاز خواهد شد، و
آن مذاكره موفقيت‌آميز خواهد بود، و چندين سال بعد، تركيه به جامعة اروپا پذيرفته
مي‌شد، متكي بود. در مقابل اين تحول، مي‌توان انتخابات پارلماني ۲۰۰۴ در هندوستان
را ذكر كرد. شاخص قيمت سهام طي مدت كمتر از يك ماه از رقم ۱۸۶۷ (در ۱۶ آوريل ۲۰۰۴)
به ۱۵۸۲ (در ۱۴ مه ۲۰۰۴) يعني نزديك به ۲۰% كاهش مي‌يابد. كاهش ۲۰% صرفاً به‌دليل
نگراني از سياست‌هاي دولت سوسياليست جديد بود كه سرمايه‌گذاران نگران از برخورد
نامناسب آن دولت با برنامه‌هاي خصوصي‌سازي، آزادسازي، و مقابله با بازار سرمايه
بود.
بنابراين، مشاهده
مي‌شود كه قيمت مقوله‌اي اعتباري است كه جوّ رواني در آن تأثيري شگرف دارد. رفتار
بازار تحت تأثير تحولاتي از قبيل انتخابات مي‌تواند واكنش بيش از اندازه نشان دهد.
ارزش شركتها به محيط اطراف آن بستگي دارد. وقتي سوسياليست‌ها در هند برندة
انتخابات مي‌شوند، و شاخص سهام ۲۰% كاهش مي‌يابد، اين بدان‌معنا نيست كه كارايي
كارگران هندي كاهش مي‌يابد، يا توان صادرات شركت‌هاي هندي تضعيف مي‌شود. هم‌چنين،
هنگامي‌كه جناب آقاي خاتمي در انتخابات ۷۶ برنده مي‌شوند، دوباره كاهش شاخص به
معناي كمترشدن قدرت توليد واحدهاي توليدي كشور و يا كاهش قيمت نفت نيست. وقتي هم كه
از آغاز سال ۲۰۰۵ تا ژوئن اين سال، قيمت نفت سبك از ۴۰ دلار به ۶۰ دلار مي‌رسد،
افزايش ۵۰ درصدي به معناي افزايش تقاضا به ميزان ۵۰ درصد نيست. تحولات قيمت در
بازار بيشتر به پيشبيني از آينده برمي‌گردد. وقتي از سياست‌ها اطمينان حاصل شود
(همان‌طور كه در دولت خاتمي يا دولت سوسياليست هند حاصل شد) قيمت‌ها به سمت ثبات
حركت مي‌كند.
باتوجه به آن‌چه گفته
شد، تحولات قيمت بعد از انتخابات ۳/۴/۱۳۸۴ ايران نيز امري عادي و منتظره است. كاهش
۵/۳ درصدي شاخص قيمت تا پايان روز ۱۶ تيرماه ممكن است براي مدت كوتاهي هم ادامه
يابد، اما با روشن‌شدن تركيب كابينه و سياست‌هاي دولت منتخب، پايداري قيمت‌ها بيشتر
خواهد شد.
از آنجا كه پيشبيني
مي‌شود از امروز تا تثبيت كامل دولت جديد، يعني انتقال قدرت و انتخاب و استقرار
كابينة جديد، حداقل دو ماه زمان سپري شود، و طي اين مدت به اقدامات ويژه نياز
مي‌رود، اين برنامة كوتاه‌مدت كه بيانگر اقدامات فوري مورد نظر تا پايان شهريورماه
سال ۱۳۸۴ است، با هدف تثبيت بازار و ايجاد پايداري در آن نگاشته شده است. ضرورت گذر
از مقطع فعلي و ايجاد تعادل و پايداري بيشتر در بازار بر همة ما روشن است.
۲. تحولات قيمت و
عرضه‌وتقاضا در روزهاي پس از انتخابات
شاخص كل قيمت سهام از
۵/۴۹۵ر۱۲ در روز چهارشنبه ۱/۴/۸۴ به رقم ۲/۱۸۰ر۱۲ واحد در روز چهارشنبه ۱۵/۴/۸۴
كاهش يافته است كه معادل ۵/۳ درصد است. طي روزهاي بعد از انتخابات كه بورس اوراق
بهادار ۱۰ روز فعاليت داشته است، در ۸ روز آن، شاخص كاهش داشته است؛ در واقع، فقط
در تاريخ ۶/۴/۱۳۸۴ و ۱۵/۴/۱۳۸۴، بازار با همكاري كامل نهادهاي بزرگ سرمايه‌گذاري
موفق شده تا روند كاهش شاخص نداشته باشد. در معاملات اين روزها، حجم معاملات كمتر
از متوسط و تعداد نمادهاي مورد معامله نيز به مراتب كمتر از روزهاي عادي بوده است.
اين درحالي است كه تعداد زيادي از نمادهاي معاملاتي شركتها در فصل مجامع متوقف است
و بازگشايي آن‌ها موجب كاهش بيشتر شاخص خواهد شد.
در روزهاي اخير، سهام
شركت‌هاي فعال در صنعت ساختمان، ليزينگ و شركت‌هاي سرمايه‌گذاري بيشترين آسيب قيمت
را ديدند، وليكن سهام شركت‌هاي فعال در صنعت خودرو و كاني‌غيرفلزي كمتر كاهش
يافتند. اين در شرايطي است كه از ابتداي سال ۱۳۸۳ تا اول تيرماه سال جاري شاخص كل
تنها ۵/۱۵ درصد افزايش يافته است و بازار يك دورة طولاني ركود را طي كرده است.
يعني، نمي‌توان ركود روزهاي اخير را به تشكيل حباب قيمتي در قبل از انتخابات ربط
داد. P/E
همگن‌شده براساس ارزش بازار شركتها هم‌اكنون به رقم زير ۵ مرتبه رسيده است، و
سرمايه‌گذاري در بورس با توجه به روند رشد اقتصادي كشور و احتمال افزايش عايدات آتي
شركتها و هم‌چنين با توجه به نرخ اوراق مشاركت دولتي منتشرشده داراي مزيت روشن
است؛ در واقع، قيمت‌هاي موجود توجيه چنداني براي فروش ندارند. بنابراين، مشكل بازار
را مي‌بايد به عدم‌اطمينان و ابهام در مورد سياست‌هاي اقتصادي دولت آينده مرتبط
دانست.
بررسي‌هاي موجود نشان
مي‌دهد كه منابع نقدي كافي نيز در صورتي كه شرايط اطمينان در بازار ايجاد شود، براي
حركت بازار موجود مي‌باشد و تنها با ايجاد انگيزة خريد در سهامداران مي‌توان رونق
مجدد را به بازار برگرداند.
جوّ حاكم بر بازار
جوّي رواني است. همة فاكتورهاي مهم اقتصاد در موقعيت مناسبي است، و به‌ويژه قيمت
نفت و موقعيت ذخيرة ارزي كشور درخشان است. بازار به‌علاوه با يكدست‌شدن و هماهنگي
بيشتر اركان سه‌گانة نظام مي‌تواند وضعيت موجود را به مثابة موقعيت تثبيت تلقي كند.
بنابراين، احتمال مناسبي وجود دارد كه اين دوره با كمترين صدمه به بازار سرمايه
سپري شود.
جدول تعداد نمادهاي
مورد معامله با تغيير در قيمت نمادها
روز
تاريخ كاهش
قيمت افزايش قيمت بدون تغيير جمع
شنبه
۴/۴/۱۳۸۴ 104 16 7 121
يكشنبه
۵/۴/۱۳۸۴ 88 44 7 139
دوشنبه
۶/۴/۱۳۸۴ 62 59 16 137
سه‌شنبه
۷/۴/۱۳۸۴ 74 50 10 134
چهارشنبه
۸/۴/۱۳۸۴ 91 26 13 130
شنبه
۱۱/۴/۱۳۸۴ 100 30 6 136
يكشنبه
۱۲/۴/۱۳۸۴ 113 22 8 143
دوشنبه
۱۳/۴/۱۳۸۴ 88 31 7 136
سه‌شنبه
۱۴/۴/۱۳۸۴ 78 60 12 150
چهارشنبه
۱۵/۴/۱۳۸۴ 71 58 14 143
همان‌گونه كه ملاحظه
مي‌شود در اكثر روزها بيش از 60 درصد از سهام شركتها كه مورد معامله قرار گرفته،
كاهش قيمت داشته است.
حجم معاملات طي ده روز
گذشته ۱۸۲ر۲ ميليارد ريال بوده است و طي اين مدت حدود ۴۴۳ ميليون سهم طي ۰۰۰ر۹۱
نوبت مورد معامله قرار گرفته است. طي مدت مورد بررسي، نهادهاي حقوقي بزرگ، بانكها
و سازمان‌‌ها در مجموع حدود ۷۳۶ر۱ ميليارد ريال سهام خريداري كرده‌اند و فقط برابر
۲۳۹ر۱ ميليارد ريال سهام فروخته‌اند.
از خالص وجوه واردشده
به بازار توسط اشخاص حقوقي بزرگ در روزهاي اخير، حدود ۰۰۰ر۱ ميليارد ريال متعلق به
شركت‌هاي زير است كه بزرگترين خريداران سهام بوده‌اند؛ اين خريداران از ۱۰۰ ميليارد
ريال به‌طور خالص تا رقم ۲۰ ميليارد ريال به‌طور خالص (رديف ۲۶) خريد كرده‌اند.
رديف نام
۱ بانك مسكن
۲ شركت‌هاي
تابعه بانك ملي ايران
۳ بانك
صادرات
۴ موسسة
قرض‌الحسنه بسيجيان
۵
سرمايه‌گذاري تدبير
۶
سرمايه‌گذاري سپه
۷ تجارت و
توسعه اقتصادي ايرانيان
۸
سرمايه‌گذاري ساختمان
۹
سرمايه‌گذاري فرهنگيان
۱۰
سرمايه‌گذاري ساختمان نوين
۱۱
سرمايه‌گذاري دانايان پارس
۱۲
سرمايه‌گذاري تامين اجتماعي و صبا تامين
۱۳ صندوق
بازنشستگي كشوري
۱۴ بانك صنعت و
معدن و شركت‌هاي تابعه
۱۵
سرمايه‌گذاري سايپا
۱۶ بيمه مركزي
۱۷ بانك تجارت
۱۸
سرمايه‌گذاري سهند
۱۹ شركت بازتاب
سهام توس
۲۰ گروه بهمن
۲۱
سرمايه‌گذاري سبحان
۲۲ بيمه آسيا
۲۴
سرمايه‌گذاري ايرانيان
۲۵ موسسسه
صندوق حمايت و بازنشستگي كاركنان فولاد
۲۶ موسسه رفاه
تامين آتيه اميد
در روزهاي پس از
انتخابات، به غير از سهام شركت سرمايه‌گذاري مسكن، سهام بقيه شركت‌هاي ساختماني تا
حدود ۲۰ درصد كاهش قيمت را تجربه كردند. هم‌چنين، سهام شركت‌هاي فعال در صنعت
ليزينگ نيز با صف‌هاي طولاني فروش مواجه شدند. بخشي از دلايل اين وضعيت، افزايش
قيمت قابل‌ملاحظة اين سهام طي ماه‌هاي اخير بوده است. در مقابل، سهام شركت‌هاي
خودرويي، و سيماني و سهام شركت‌هاي فعال در ساير صنايع، كاهش قيمت چنداني نداشته
است.
فصل تيرماه فصل
برگزاري مجامع عادي ساليانة شركتها بورسي است. به دليل برگزاري مجامع، توقف و
بازگشايي نماد شركتها در اين ماه اوج مي‌گيرد. با تقسيم سود نقدي به طور فصلي،
شاخص قيمت سهام كاهش مي‌يابد. هم‌اكنون، سازمان بورس براي بازگشايي نماد بسياري از
شركتها به شدت تحت فشار است و طي روزهاي آينده با بازگشايي نماد اين شركتها، شاخص
قيمت سهام كاهش پيدا خواهد كرد. البته، اين كاهش قيمت سهام فصلي و امري معمول است
كه متاسفانه با رويدادهاي انتخابات رياست جمهوري نيز هم‌زمان شده است. عدم بازگشايي
نماد شركتها موجب از بين‌رفتن نقدينگي سهام سرمايه‌گذاران مي‌شود و مسؤوليت سنگيني
را متوجه سازمان بورس مي‌نمايد. به همين دليل، سازمان بورس ناگزير از بازگشايي نماد
اين شركت‌هاست. البته، حداكثر مساعي و تدبير كافي براي بازگشايي به‌موقع و كم‌كردن
هيجانات بازار ناشي از بازگشايي سهام شركتها به كار گرفته خواهد شد.
اتفاقي كه در بازار
سرماية كشور افتاده است، در ساير بخش‌هاي اقتصاد هم كم‌وبيش رخ داده است؛ با اين
تفاوت كه بازار سرمايه دماسنجي دارد كه اوضاع را نشان مي‌دهد، و در ساير بخش‌ها
نتيجه با فاصلة زماني حاصل مي‌شود، و چنين ميزان الحراره‌اي وجود ندارد. بنابراين،
اقدامات اصلاحي براي جلوگيري از كندشدن نرخ رشد اقتصادي در همة زمينه‌ها مي‌بايد
به‌عمل آيد، و محدود به بازار سرمايه نيست.
۳. اقدامات لازم براي
محدودكردن دامنة عرضه
بديهي است عمدة
اقداماتي كه براي تقويت تقاضا و يا كاهش عرضه انجام مي‌شود، آثاري دوطرفه دارند.
يعني، اقداماتي كه براي تحديد سطح عرضه انجام مي‌شود، مي‌تواند هم‌زمان به تقويت
تقاضا نيز بينجامد، و برعكس. از اين‌رو، مواردي كه در بندهاي ۳ و ۴ اين گزارش آمده
است، به اعتبار اين‌كه وجه قالب آن‌ها تأثير بر تحديد عرضه يا تقويت تقاضا داشته
است، طبقه‌بندي شده است. ذيلاً تمهيداتي ارائه مي‌شود كه براي كاهش عرضه پيشبيني
شده است.
۱-۳. تمديد تسهيلات
اعطايي براي خريد سهام
در گذشته، دو بانك
خصوصي براي خريد سهام تسهيلاتي اعطا كرده‌اند. پس از آن، بانك مركزي اعطاي اين
تسهيلات را ممنوع كرده است. طي نامهاي از رياست كل بانك مركزي اسلامي ايران
درخواست شده است، اجازه دهند تا موقتاً با تمديد اين تسهيلات موافقت شود تا فشار
كمتري جهت فروش سهام به بازار وارد شود. البته، حجم اين اعتبارات رقم عمده‌اي نيست.
۲-۳. محدودكردن افزايش
سرماية شركتها
افزايش سرماية شركتها
از اختيارات مجامع شركت‌هاست، اما همة شركت‌هاي پذيرفته‌شده در بورس در مقطع پذيرش
پذيرفته‌اند كه قبل از افزايش سرمايه، نسبت به اخذ مجوز از بورس اقدام كنند. از
اين‌رو، مي‌توان گفت كه بورس كنترل نسبي بر افزايش سرمايه‌ها دارد، و مي‌تواند سرعت
افزايش سرمايه‌ها را كُند كند. چنين است كه در شرايط فعلي كه كشش بازار محدود است،
مي‌توان با ايجاد تأخير در اعطاي مجوز افزايش سرمايه، از دامنة عرضة سهام در بازار
كاست.
۳-۳. محدودكردن افزايش
سرمايه و پذيره‌نويسي بانك‌هاي جديد
حداقل دو بانك جديد
مجوز فعاليت گرفته‌اند، و درحال پذيره‌نويسي‌اند. سرمايه‌هاي اين دو بانك ارقام
معتنابهي است و پذيره‌نويسي عمومي چنين سرمايه‌هاي بزرگي مي‌تواند به بازار فشار
آورد، و باعث افزايش عرضة سهام موجود به بازار شود تا از محل درآمدهاي آن‌ها،
پذيره‌نويسي در سهام بانك‌هاي جديد انجام شود. از اين‌رو، طي ارسال نامهاي براي
رياست كل بانك مركزي، درخواست شده است كه مجوزهاي تشكيل بانك‌هاي جديد به‌گونه‌اي
صادر شود كه بين پذيره‌نويسي‌ها، فاصلة زماني مناسب وجود داشته باشد، و ضمناً رقم
سرماية مصوبه كاهش يابد تا پذيره‌نويسان فشار عرضة كمتري به بازار وارد آورند.
به‌علاوه، تأييد افزايش سرماية بانك‌هاي پذيرفته‌شده در بورس نيز با تأمل انجام
خواهد شد تا از دامنة عرضة اوراق جديد به بازار كاسته شود.
۴-۳. برقراري كد ملي
براي فروش
درحال حاضر، جهت انجام
خريد، از متقاضيان خريد كد ملي درخواست مي‌شود. اين اقدام در راستاي اجراي مصوبات
قانوني اخير بوده است كه استفاده از كد ملي (شمارة ملي) الزامي تلقي مي‌شود. براي
پرهيز از مشكل‌سازي و بوركراسي غيرضرور براي سرمايه‌گذاران، تا اين تاريخ، شمارة
ملي فقط در مقطع خريد الزامي بوده است. اكنون براي تحديد دامنة عرضه، مقرر خواهد شد
كه در مقطع فروش سهام نيز شمارة ملي درخواست شود تا از سرعت عرضة سهامداران جزء
حقيقي نيز كاسته شود.
۵-۳. عرضة تدريجي
اوراق مشاركت در بازار به‌منظور جلوگيري از فروش سهام و تبديل آن به اوراق مشاركت
باتوجه به
قريب‌الوقوع‌بودن انتشار اوراق مشاركت شركت‌هاي پذيرفته‌شده در بورس مي‌بايد ترتيبي
اتخاذ كرد تا عرضة اوراق در بازار به‌گونه‌اي انجام نشود كه دارندگان سهام در
شرايط فعلي را به فروش سهام خود و جايگزيني آن‌ها با اوراق مشاركت ترغيب كند.
بدين‌منظور، در صورتي‌كه شرايط پذيرش اجازه دهد، مي‌بايد انتشار اوراق مشاركت
به‌تدريج انجام شود، و شيوة عرضه نيز به‌گونه‌اي باشد كه سرمايه‌گذاران جديد را
مخاطب قرار دهد.
۶-۳. همراه‌كردن
عرضه‌هاي اوليه با تعهد خريد (underwriting)
به‌منظور اطمينان از حفظ قيمت‌ها
طي چند هفتة اخير،
بورس تلاش كرده است كه از سرعت اطلاعيه‌هاي درج جديد بكاهد، و شركت‌هاي كمتري را
روي تابلو ببرد. هم‌اكنون بيش از ۳۵ شركت وجود دارد كه توسط هيئت‌پذيرش پذيرفته
شده‌اند و نام آن‌ها هنوز بر روي تابلوهاي بورس درج نشده‌اند. نگراني از آن است كه
باتوجه به استقبالي كه از عرضه‌هاي اوليه مي‌شود، دارندگان سهام موجود به فروش سهام
خود جهت خريد سهام عرضه‌هاي اوليه ترغيب نشوند. براي جلوگيري از اين امر و در
عين‌حال تداوم عرضه‌هاي اوليه كه به شادابي بازار مي‌افزايد، و انجام آن‌ها
به‌معناي برقراري جريان عادي بازار است، طي هفته‌هاي اخير از روش عرضة اوليه با
تعهد خريد (underwriting)
استفاده شده است. شركت‌هاي پگاه خراسان و رايان سايپا به اين شكل عرضه مي‌شوند. قبل
از عرضه، كارگزار متعهد پذيره‌نويسي، مشتريان كافي براي خريد سهام يافته است تا در
صورتي‌كه در عرضة اولية بيست درصد طي دو روز، مشتريان خُرد كافي يافت نشوند، بقية
سهام باقي‌مانده توسط مشتريان عمده خريداري شود. اين شيوه‌اي مؤثر و مطابق با
الگوهاي بين‌المللي است كه پيشبيني مي‌شود به روية معمول در بورس بدل شود.
آيين‌نامة كارگزار معرف و متعهد خريد كه اين شيوة عرضة اوليه را تسهيل مي‌كند،
درحال حاضر در شوراي بورس در مراحل نهايي‌شدن است.
به‌علاوه، باتوجه به
تجربه‌هاي اخير خصوصي‌سازي در عرضة اوليه، اقدامات بسياري در جهت هماهنگي با سازمان
خصوصي‌سازي و سازمان سرمايه‌گذاري و كمك‌هاي اقتصادي و فني ايران به‌عمل خواهد آمد
تا سرمايه‌گذاران خارجي در اين عرضه‌ها مشاركت كنند.
۷-۳. بازكردن نمادهاي
منفي، بدون برهم‌زدن اصول بازار و ايجاد نگراني و هراس و با احتياط لازم
هرچند كه براي حفظ
نقدينگي بازار، مي‌بايد تلاش شود تا كلية نمادهاي اوراق بهادار شركتها دائماً
مفتوح بماند، اما در شرايط فعلي، سازمان بورس كنترل محدودي بر اين امر دارد كه
نمادها را با تأخير باز كند. به‌عنوان مثال، سازمان درحال مذاكرة دائمي با شركت
سرمايه‌گذاري بانك ملي است تا قبل از بازكردن نماد اين شركت، از حمايت كامل بانك
براي تقويت طرف تقاضا اطمينان يابد، و مديريت مجموعة بانك نيز در اين مورد قول
مساعد به بورس داده است. هم‌چنين، درمورد سهام بانكها، بورس در پي فرصتي مقتضي است
كه نمادهاي مربوطه به‌گونه‌اي باز شود كه بيانگر هراس سهامداران و عرضة نامناسب
سهام در بازار نشود. بديهي است امكان بورس در اين زمينه‌ها محدود است، و بورس ملزم
به بازگشايي هرچه زودتر نمادهاست.
۸-۳. تشريح وضعيت براي
سهامداران حقيقي جهت جلوگيري از عجلة آنان به فروش
سهامداران عمده همراهي
مناسبي با بورس طي دورة بعد از انجام انتخابات داشته‌اند، و به‌عنوان كساني كه
مالكان اصلي بازاراند، براي حفظ موقعيت آن و دفاع از قيمت‌هاي بازار مي‌كوشند، و
به‌دليل شناخت بيشتر، دچار هراس هم نمي‌شوند. اما، در شرايط كاهش قيمت‌ها،
سهامداران حقيقي و به‌ويژه جزءاند كه به‌دليل نگراني از تشديد اوضاع، انديشة فروش
سهام را دنبال مي‌كنند، و مترصّد فرصت مي‌گردند تا با عرضة سهام و تبديل دارايي خود
به نقد، از مواجهه با ريسك آتي پرهيز كنند. در واقع، جوّ رواني حاكم بر بازار،
عمدتاً جوّ حاكم بر رفتار اين دسته از سهامداران است.
مديريت بازار در چنين
شرايطي موظف است با برگزاري نشست‌هاي لازم و پاسخ‌گويي به سؤالات و ابهامات
سهامداران حقيقي، از دامنة ترديدها و نگراني‌ها بكاهد، و به سهامداران خُرد قوت‌قلب
و اطمينان بدهد كه دولت جديد نيز با تمام توان از بازار سرمايه حمايت خواهد كرد.
۴. اقدامات لازم براي
بسط تقاضاي بازار
در جمع‌بندی کلی
می‌توان گفت كه شکل‌گیری جوّ منفي رواني نزد سرمایه‌گذاران نسبت به‌ریسک و بازدة
انتظاری بازار که خود به‌تنهایی می‌تواند باعث ایجاد نااطمینانی نسبت به‌بازار شود،
به‌همراه دیگر عوامل برون‌زا، بازار را به‌سمت نااطمینانی و عدم ثبات سوق داده است.
در این راستا، سرمایه‌گذاران‌ـ به‌ويژه سرمایه‌گذاران حقيقي‌ـ برای حفظ ارزش
دارایی‌های مالی خود، اقدام به‌فروش آن به قیمت ممکن کرده‌اند و این عامل خود باعث
تشدید بی‌ثباتی شده است. بنابراین، لازم است اتخاذ سیاست‌های مناسب برای شفاف‌کردن
بازار، برقراري پایداری و قاعده‌مندی آن و جلوگیری از نوسان‌های قیمتی بی‌رویة ناشی
از تأثیر عوامل ناپایدارساز، در دستور کار سازمان قرار گیرد. در این راستا، کمک و
همراهی دولت (به‌ويژه دولت منتخب) و دیگر نهادهای فعال بازار، الزامی است. اقدامات
زیر براي تقويت تقاضا در بازار توصیه می‌شود كه بعضاً اين اقدامات شروع هم شده است.
۱-۴. برقراري تسهيلات
خريد سهام
اعطاي تسهيلات براي
خريد سهام در همه‌جاي دنيا معمول است. سقف اين تسهيلات در بيشتر كشورها ۵۰% است.
اعطاي تسهيلات براي خريد سهام توسط بانك اقتصاد نوين آغاز شد، و رقم اعطايي در اين
مورد ۳۰% بود. ساير بانك‌هاي خصوصي اين رقم را افزايش داده و به ۷۰% هم رساندند.
اين تندروي باعث شد تا بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران، كلاً اعطاي تسهيلات براي
خريد سهام را منع كند. از آنجا كه در بيشتر كشورها، اين رقم حدود ۵۰% است، و اعطاي
تسهيلات بدين‌منظور معمول است، منع كامل اعطاي تسهيلات خريد سهام كه در پاسخ به
تندروي ديگري بوده، خود به‌نوعي تندروي محسوب مي‌شود، و توجيه اقتصادي يا دلايل
اِعمال سياست پولي ندارد. در شرايط جاري بازار و براي بسط حجم تقاضا، مي‌توان
به‌طور محدودي اجازة اعطاي تسهيلات خريد سهام را صادر كرد. رقم پيشنهادي اين گزارش
۳۰% است.
۲-۴. اعطاي تسهيلات
براي خريد سهام به شركت‌هاي سرمايه‌گذاري
شركت‌هاي سرمايه‌گذاري
ايران از نوع شركت‌هاي با سرماية بسته‌اند، و طبق مقررات جاري، اعطاي تسهيلات به
آن‌ها ممنوع است، و نيز اين شركتها مجوز صدور اوراق مشاركت ندارند. طبق بررسي‌هاي
انجام‌شده، استفاده از اهرم مالي (هرنوع بدهي) براي اين شركتها در كشورهاي ديگر
جهان معمول است، و در جهت كمك به بازار سرمايه در اين برهه، مي‌توان تا سقف مشخصي
اجازة استفاده از تسهيلات و اوراق مشاركت به شركت‌هاي سرمايه‌گذاري اعطا كرد. رقم
۲۰% در اين برهه پيشنهاد مي‌شود.
۳-۴. اِعمال سريع
مقررات بازارگرداني
طبق مصوبة شوراي محترم
بورس، ۵۰ شركت بزرگتر بورس موظف به انجام بازارگرداني‌اند. بدين‌ترتيب، در شرايط
ناپايدار بازار، خريدار حقيقي و كوچك سهام اطمينان دارد كه همواره عرضه‌وتقاضاي
معيني روي سامانة معاملات است، و نقدشوندگي بازار حفظ مي‌شود. طي ۱۰ روز اخير،
بازارگرداني سهام ليزينگ صنعت و معدن، آتيه دماوند، و سايپا به فهرست شركت‌هايي كه
قبلاً بازارگرداني مي‌شدند، اضافه شد. پيشبيني مي‌شود كه در روزهاي آتي با سرعت
بيشتري بازارگرداني ساير سهام از فهرست ۵۰ شركت بزرگتر انجام شود، و سهام عمده‌اي
هم‌چون سرمايه‌گذاري صندوق بازنشستگي، ايران‌خودرو و پارسيان نيز داراي بازگردان
شود.
۴-۴. سبد اختصاصي
اوراق بهادار مشاعي
از آنجا كه آيين‌نامه
و دستورالعمل مشاوره و سبدگرداني اختصاصي ابلاغ شده است، با استفاده از امكانات اين
آيين‌نامه، كارگزاران طي روزهاي اخير تشويق شده‌اند كه سبدهاي مشاعي كوچك و متوسطي
براي گروهي از مشتريان خود تشكيل دهند. اين سبدها از طريق شبكة ساير كارگزاران و
بانكها نيز قابل‌توزيع است، و برگه‌هاي مشاركت آن خارج بورس معامله مي‌شود. طي ۱۰
روز گذشته، دستورالعمل اعطاي كد بدين‌منظور (به‌شرح پيوست ۱) تهيه شد، و سه بند
مورد نياز نيز به دستورالعمل سبدگرداني اضافه شد (به‌شرح پيوست ۲) تا بدين‌ترتيب
بتوان سبد اختصاصي را براي گروهي از سرمايه‌گذاران نيز طراحي كرد. طي ۱۴ روز گذشته،
مذاكره با چندين كارگزار براي تشكيل اين سبدها ادامه يافت، و پيشبيني مي‌شود كه تا
پايان تيرماه حداقل ۵ سبد فعال شود.
به تشكيل‌دهندگان سبد
توصيه مي‌شود كه جهت ايجاد اطمينان نزد سرمايه‌گذاران، اصل مبلغ سرمايه‌گذاري را
تضمين كنند تا سرمايه‌گذاران غيرحرفه‌اي اطمينان يابند كه اصل مبلغ خريد آن‌ها
همواره بدون ريسك است، و نوسانات قيمت فقط سود آن‌ها را كم يا زياد خواهد كرد.
۵-۴. آيين‌نامة
سرمايه‌گذاري اشخاص خارجي در بورس اوراق بهادار
اين آيين‌نامه اخيراً
به تصويب شوراي بورس و دولت رسيده است (به‌شرح پيوست ۳). هرچند اين آيين‌نامه
محدوديت‌هاي جدي براي سرمايه‌گذاري خارجي دارد، اما در اين برهه از زمان، به‌رغم
اين محدوديت‌ها، اِعمال فوري آن مي‌تواند چاره‌ساز باشد. تالار كيش و مجموعة
كارگزاري سازمان مي‌بايد فعال شده و سعي در جذب سرماية خارجي براي بورس كند، و
سازمان سرمايه‌گذاري و كمك‌هاي اقتصادي و فني ايران در وزارت دارايي نيز مي‌بايد به
سرعت مجوزهاي لازم در اين زمينه را صادر كند. در صورتي‌كه حتي رقم‌هاي كوچكي
سرمايه‌گذاري خارجي در بورس صورت گيرد، غير از اين‌كه اين سرمايه‌گذاري‌ها خود به
تقاضاي خريد افزوده است، باعث مي‌شود كه تقاضاهاي داخلي بيشتري نيز تحت تأثير خبر
سرمايه‌گذاري خارجي در بورس، به بازار سرازير شود. از اين‌رو، از همة همكاران و
كارگزاران بورس درخواست شده است در اين زمينه فعال شوند.
۶-۴. تعهد سهامداران
بزرگ بورس به حمایت از سهام خود
اين تعهد و اعتمادسازی
با آوردن نقدینگی به بازار بُعد اجرايي به خود خواهد گرفت. اقدام سهامداران نهادی
از قبیل بانک‌ها، بیمه‌ها، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، بازنشستگی و تأمین اجتماعی در
اين زمينه از طريق بازارگرداني و نيز حمايت‌هاي ديگر طي روزهاي پس از انتخابات جدي
بوده است، هرچند كه اين نهادها در پايان سال ۱۳۸۳ نيز با حمايت خود از بازار،
توانستند شرايط عادي را بر معاملات حاكم كنند.
۷-۴. بررسي مجدد
استفاده از تمهیداتی چون اعطاي اختيار فروش (put
option)
برای سهام بزرگ
سرمايه‌گذاري غدير و
بانك پارسيان در سال ۱۳۸۳، پيشنهادات اوليه‌اي براي اعطاي اختيار فروش به سهامداران
خود به بورس ارائه كردند. البته، تأمين مالي اعطاي اختيار فروش برعهدة سهامداران
عمدة شركت‌هاي پذيرفته‌شده خواهد بود. به‌نظر مي‌رسد كه استفاده از چنين تمهيداتي
در اين برهة زماني باعث آرامش بازار و كاهش دامنة عرضه و تشويق تقاضا شود.
۸-۴. اعطاي ضمانت‌نامه
به سرمايه‌گذاران نهادي براي اخذ وجوه از خارج
با توجه به تصویب
مقررات سرمایه‌گذاری محدود خارجیان در بورس، استفاده از سرمایة خارجی با اعطای
ضمانت‌نامه به سرمایه‌گذاران نهادی برای اخذ وجوه از خارج محتمل است. اين اقدامي
است كه با همكاري بانكها با سرمايه‌گذاران نهادي مي‌تواند صورت گيرد. تعداد بسياري
از سرمايه‌گذاران نهادي مدعي شده‌اند كه مي‌توانند از منابع خارجي تسهيلات دريافت
كرده و به بازار سرمايه بياورند، مشروط بر اين‌كه بانك‌هاي داخلي با صدور
ضمانت‌نامه از آن‌ها حمايت كنند. اجرايي‌كردن اين مهم البته خارج از اختيارات بورس
و حتي شوراي بورس است، و مي‌بايد از طريق بانكها به مرحلة اجرا درآيد.
۹-۴. سرمايه‌گذاري
خارجي از طريق كيش
از آنجا كه
مفتوح‌کردن نماد معاملاتی برای سرمایه‌گذارانی که پوشش قانون حمایت را نمی‌خواهند
در تالار كيش قانوناً ممكن است، بورس تلاش خواهد كرد تا شبكة كارگزاري كشور را به
سازماندهي چنين سرمايه‌گذاري‌هايي ترغيب كند، و از آن‌ها بخواهد كه سرمايه‌گذاران
خارجي خود را به آن تالار هدايت كنند.
۱۰-۴. امكان فروش
اعتباري سهام
در سال گذشته، پاره‌اي
از سرمايه‌گذاران نهادي اظهارعلاقه كردند تا سهام در اختيار خود را به عامة
سرمايه‌گذاران به‌شكل نقد و نسيه به‌فروش رسانند. اين امكانات در شرايط امروز بازار
مي‌بايد به‌سرعت فراهم شود تا دامنة تقاضا گسترده‌تر و امكان ايجاد تعادل
عرضه‌وتقاضا فراهم شود.
۵. ادامة فعاليت‌هاي
معمول براي گسترش شبكه و توسعة بازار (عادي‌سازي)
شرح كامل فعاليت‌هاي
آتي بورس در برنامه‌اي دو ساله براي توسعة بورس ارائه شده است. اين برنامه كه در
جزوة مستقلي تحت‌عنوان ”چشم‌اندازها و برنامه‌هاي دوسالة بورس،“ نيز آمده است،
اهداف چهارگانة زير را دنبال كرده است:
الف) توسعة بازار با
هدف دسترسي به عامة شهروندان
ب) اصلاح
ساختار مالكيت خانوارها و تقويت طبقة متوسط
ج) كاهش
ريسك، تقويت سرمايه‌گذاري بلندمدت، و شفافيت بازار
د) پيشبرد
كار از طريق نيروهاي بازار و انجام معاملات عادلانه
طي ماه‌هاي گذشته،
سازمان اهداف مندرج در اين برنامه را دنبال كرده است، و تصميمات شوراي محترم بورس،
هيئت محترم پذيرش، هيئت نظارت، و هيئت مديرة سازمان نيز كم‌وبيش راستايي با اهداف
بالا داشته است. اين برنامه‌ها طي سه ماهة آتي كماكان دنبال خواهد شد تا بر
عادي‌بودن شرايط بازار تأكيد شود. باتوجه به موقعيت جديد كشور، تأكيد اصلي طي سه
ماهة آتي روي برنامه‌هاي زير خواهد بود.
۱-۵. افتتاح تالارهاي
كارگزاران در تهران و ساير شهرهاي بزرگ
۲-۵. افتتاح تالارهاي
منطقه‌اي بورس. پيشبيني مي‌شود تالارهاي قم، سمنان، قزوين، كرمانشاه، و اراك با
سرعت بيشتري افتتاح شود.
۳-۵. ثبت و فعال‌كردن
شركت سپرده‌گذاري مركزي بورس ايران (CDS).
پيشبيني مي‌شود كه اين شركت تا پايان تيرماه به ثبت رسيده و فعال شود.
۴-۵. پيگيري مداوم‌تر
تصويب لايحة بازار سرمايه براي برخورد مناسب‌تر با بازار اوليه و برقراري نظارت
مؤثرتر بر بازار
۶. اقدامات حمايتي
دولت منتخب
طي سه ماهة موردنظر
اين برنامه، دولت منتخب مي‌بايد وسيعاً از بازار سرمايه حمايت كند. ارزش‌هاي بازار
سرمايه به فرصت‌هاي آتي بازار بستگي دارد. در واقع، ارزش امروز هر سهم در بازار به
عايدات آتي آن مربوط مي‌شود، و اين عايدات هم تا حد زيادي به سياست‌ها و رفتار دولت
منتخب بستگي دارد. از اين‌رو، دولت فعلي ديگر نمي‌تواند نقشي مؤثر در تعيين مسير
بازار و تقويت معاملات برعهده گيرد، و تمامي اين نقش به دولت منتخب منتقل شده است.
از اين‌رو، و به‌رغم انبوهي از مسائل و مشكلات كه دولت منتخب درحال حاضر با آن‌ها
مواجه است، ضروري است حداكثر مساعي دولت منتخب در حمايت از بازار ظرف روزها و
هفته‌هاي آتي به‌كار بسته شود تا بازار با صدمات حداقل از اين دورة گذار عبور كند.
اقدامات فوري قابل‌ذكر به‌شرح زير است.
۱-۶. ملاقات با مديران
و دست‌اندركاران بورس
ملاقات با مديران و
دست‌اندركاران بورس صرفاً در راستاي حمايت از بازار موردنظر است، نه حمايت از
مديران. بنابراين، اخباري كه از اين ملاقات منتشر خواهد شد بر حمايت دولت منتخب از
بازار سرمايه و توسعة آن متمركز خواهد شد. سرمايه‌گذاران علاقه‌مندند از رئيس جمهور
منتخب و افراد منتسب به ايشان به تكرار موضوع حمايت دولت جديد از بازار سرمايه را
بشنوند، و درصورت ممكن از چند برنامه كه در اين راستا طراحي شده است، مطلع شوند.
۲-۶. بازديد از بورس
بازديد رئيس جمهور
منتخب و يا افراد منتسب به ايشان از تالارهاي بورس در تهران و شهرستان‌ها به تقويت
روحية سهامداران منجر خواهد شد، و به‌معناي تقويت از نهاد بازار مي‌باشد، و
سرمايه‌گذاران را مطمئن مي‌سازد كه دولت جديد از اين نهاد قوياً حمايت مي‌كند.
۳-۶. اعلام برنامه‌هاي
حمايت از بورس
غير از اين‌كه رئيس
جمهور منتخب و مديران منتسب به ايشان مي‌توانند با ملاقات با مديران و بازديد از
تالارهاي بورس به تقويت آن كمك كنند، اعلام چند برنامه كه به بازار سرمايه مربوط
مي‌شود، باعث آرامش بازار خواهد شد. فهرستي از اين برنامه‌ها تهيه شده است تا در
ملاقات حضوري به دولت جديد تقديم شود.
۴-۶. اقدام به
اجرايي‌كردن طرح توسعة مالكيت و افزايش ثروت خانوارهاي ايراني
نسخه‌اي از طرح
يادشده در پيوست اين گزارش ضميمه است (پيوست ۴). اجراي اين برنامه عملي و دقيقاً در
راستاي سياست‌هاي كلي دولت منتخب است، و به توزيع بهتر ثروت و مشاركت مردم در
اقتصاد مي‌انجامد. طي سه ماهة اول عمر خود، دولت منتخب مي‌تواند با اعلام تصميم خود
براي اجراي آن و تعيين كميته‌اي جهت بررسي راه‌كارهاي اجرايي به تقويت بازار كمك
كند.
۷. گسترش اطلاع‌رساني
و برخورد با شايعات
طي دو سال اخير
اقدامات گسترده‌اي براي بسط اطلاع‌رساني در بورس به‌عمل آمده است. اين اقدامات
ميزان اطلاع‌رساني بورس در مقايسه با وضعيت حتي دو سال قبل را حداقل ۱۰ برابر بهبود
داده است. درحال حاضر، به‌طور قاطع مي‌توان گفت كه هيچ اطلاعي وجود ندارد كه در
اختيار بورس باشد، و بورس بلافاصله آن اطلاعات را به سمع‌ونظر عامة سرمايه‌گذاران
نرسانده باشد. پاره‌اي از اقدامات كه طي سه‌ماهة موضوع اين گزارش بر روي آن‌ها
تأكيد خواهد شد، و عمدتاً منطبق با مصوبات شهريورماه ۱۳۸۳ هيئت‌مديره مي‌باشد،
به‌شرح زير است.
۱-۷. ارتقاي كيفيت
اطلاعات با تقويت كميته‌هاي تشكيل‌شده با حرفه
تصميم به ايجاد ارتباط
وسيع‌تر با حرفة حسابداري نهايتاً در ۵ بهمن‌ماه سال ۱۳۸۳ به نتيجه رسيد و منشور
همكاري مشترك بورس اوراق بهادار با حرفة حسابداري تهيه و در نشستي كه دو روز كامل
طول كشيد، به امضاي همة تشكل‌هاي حسابداري (يعني سازمان حسابرسي، جامعة حسابداران
رسمي ايران، انجمن حسابداران خبرة ايران، و انجمن حسابداري ايران) و نيز بورس
رسيد. متن كامل منشور در پيوست ۵ آمده است.
اين تلاش‌ها نهايتاً
در سال ۱۳۸۴ جنبة اجرايي به‌خود گرفت و درحال حاضر هيئت ”همكاري بورس با حرفة
حسابداري“ و چهار كميتة آن به نامهاي ”استانداردها و دستورالعمل‌ها،“ ”كنترل كيفيت
خدمات مؤسسات حسابرسي معتمد بورس،“ ”پذيرش مؤسسات حسابرسي معتمد بورس،“ و ”آموزش،
پژوهش، فن‌آوري، و روابط بين‌الملل“ فعال شده است و جلسات مرتب هفتگي برگزار
مي‌كنند. هدف از برگزاري اين جلسات صرفاً ارتقاي گزارش‌هاي مالي و حصول اطمينان از
اين موضوع است كه اطلاعاتي كه براي تصميم‌گيري در اختيار سرمايه‌گذاران قرار
مي‌گيرد، كاملاً قابل‌اعتماد و اتكا باشد.
۲-۷. كميتة ريسك
به‌طور موردي وضعيت شركت‌هايي را كه به‌شدت
P/E
آن‌ها افزايش مي‌يابد، مورد بررسي قرار مي‌دهد. آخرين اقدام در اين زمينه بررسي
شركت‌هاي انبوه‌ساز در طبقه‌بندي املاك و مستغلات و نيز شركت‌هاي ليزينگ بوده است.
درمورد چهار روش پيشنهادي در متن مصوبه، تا اين تاريخ، صرفاً از روش اول يعني
”اطلاع‌رساني ويژه“ استفاده شده است، و ظرف ۳ ماه آتي نيز از همين روش استفاده
خواهد شد.
۳-۷. توجه به شايعات
در بورس كشور هنوز رايج است، و سطح تحليل هنوز به وضعيت مطلوب نرسيده است. توجه به
شايعات صرفاً به‌دليل اشاعة شايعه توسط كساني‌كه مي‌خواهند در قيمت‌ها دستكاري كنند
نمي‌باشد، و عمدتاً ناشي از آن است كه به‌دليل سطح تحليل پايين در بورس، جزييات
مورد توجه سرمايه‌گذاران قرار نمي‌گيرد. در طي چند هفتة اخير، بورس اوراق بهادار
كشور عمدتاً از رواج اين شايعة دروغ آسيب ديده است كه دولت منتخب مخالف توسعة بازار
سرمايه است. برخورد با اين شايعات وظيفة عمدة بورس ظرف سه ماه دورة زماني موضوع اين
گزارش است. البته، دولت منتخب مي‌تواند با تأكيد مجدد بر حمايت خود از بازار
سرمايه، امكان برخورد بهتر با شايعات را به بورس اعطا كند.
۴-۷. ظرف سه ماه آتي
بورس كماكان از طريق (الف) برگزاري امتحانات براي ارتقاي دانش كساني‌كه به شركت‌هاي
كارگزاري وارد مي‌شوند، (ب) تعيين كارشناس در واحد ”نظارت بر ناشران اوراق بهادار،“
براي برخورد با شايعات و انتشار اطلاعات درمورد آن‌ها، (ج) فعال‌كردن سايت شركت‌هاي
پذيرفته‌شده براي ارائة اطلاعات درمورد شايعات مطروحه، و (د) ارتقاي ”سرمايه‌گذاري
غيرمستقيم“ در بورس كه از آن‌طريق امكان نفوذ شايعه كمتر است، براي برخورد با
شايعات و تحقق هدف اطلاع‌رساني بهتر حركت خواهد كرد. برگزاري حداقل دو نوبت
امتحانات اصول مقدماتي كارگزاري طي همين دورة سه ماه بيانگر عزم بورس به تربيت
نيروهاي انساني است كه سطح تحليل بالا دارند، و مي‌توانند بر شفافيت اطلاعات ورودي
به بورس بيفزايند.
۵-۷. مجاري‌اي كه
مي‌تواند منشأ توزيع شايعه باشد آن‌چنان وسيع است كه امكان كنترل آن توسط يك يا دو
كارشناس ممكن نيست. از اين‌رو، از همة مديران استان‌ها درخواست شده است كه به‌ويژه
طي سه ماهة آتي در اين زمينه ”مديريت نظارت بر ناشران اوراق بهادار“ را ياري
رسانند. در گذشته، طي اطلاعيه‌اي از همة شركتها درخواست شده است تا غير از انتشار
اطلاعات و گزارش اقدامات خود روي سايت شركت، براي برخورد با شايعات مربوط به
شركت‌هاي خود، بلافاصله اطلاعات مربوط به خبرها و شايعات منتشره را هم روي سايت خود
ارائه كنند. از اين‌رو، طي سه ماهة پيش‌رو، در حوزة اجرايي‌شدن اين اطلاعيه
اقدامات عمده‌اي صورت خواهد گرفت.
۶-۷. طبق مصوبات قبلي،
شركتها نسبت به اطلاع‌رساني از طريق سايت‌هاي خود هم‌زمان با ارسال اطلاعات به
بورس، موظف شده‌اند. خلاصة اين مصوبات در اطلاعيه‌اي به شركتها ابلاغ شد، و
شركتها ملزم به اجراي آن شدند. هدف از اين مصوبات آن بوده كه اولاً هيچ اطلاعاتي
در اختيار بورس نباشد كه هم‌زمان به عامة سرمايه‌گذاران داده نشده باشد، و بنابراين
شايعة وجود اطلاعات محرمانه در بورس كلاً از ميان برود، و ثانياً سرعت انتقال
اطلاعات بيشتر شده، و بر كارآمدي بازار افزوده شود. مفاد كلي آن اطلاعيه به‌شرح زير
است:
&#۶۱۵۵۸;
جهت تسريع در امر اطلاع‌رساني و افزايش دسترسي سهامداران و سرمايه‌گذاران به
اطلاعات مورد نياز، نسبت به طراحي وايجاد سايت اينترنتي اقدام كنند.
&#۶۱۵۵۸;
صورت‌هاي مالي، يادداشت‌هاي همراه و گزارش حسابرس و بازرس قانوني حداقل سه دورة
مالي اخير، از طريق سايت اينترنتي شركت، در اختيار استفاده‌كنندگان قرار گيرد.
&#۶۱۵۵۸;
وفق مواد ۱۳۹ و ۱۵۰ قانون تجارت درخصوص ارائة صورت‌هالي مالي و گزارش حسابرس و
بازرس شركت به سهامداران قبل از برگزاري مجامع عمومي، حداقل ۱۰ روز قبل از برگزاري
مجامع عمومي ساليانه و مجامع عمومي فوق‌العاده، گزارش‌ها و صورت‌هاي مالي،
يادداشت‌هاي همراه و گزارش حسابرس و بازرس قانوني، روي سايت اينترنتي شركت قرار
داده شود.
&#۶۱۵۵۸;
صورت‌هاي مالي ميان‌دوره‌اي و اطلاعات ارسالي براي سازمان بورس، علاوه بر اعلام به
سازمان بورس، از طريق سايت اينترنتي شركت، به‌اطلاع عموم رسانده شود.
&#۶۱۵۵۸;
هرگونه اطلاعات مهم هم‌زمان با افشاء در سايت اينترنتي شركت به سازمان بورس اعلام
شود و افشاي اطلاعات در سايت اينترنتي شركت به منزلة اعلام آن به بورس نخواهد بود.
”مديريت نظارت بر
ناشران اوراق بهادار“ ظرف سه ماهة آتي اقدامات ويژه جهت هرچه بيشتر اجرايي‌شدن اين
مصوبه به‌عمل خواهد آورد.
۷-۷. تعيين حداقل
اطلاعات مندرج در گزارش هيئت‌مديره به مجمع اكنون در دستور كار كميتة ”استانداردها
و دستورالعمل‌ها،“ هيئت همكاري بورس با حرفة حسابداري قرار گرفته است. تلاش خواهد
شد تا طي سه ماهة آتي با نهايي‌شدن اين مقررات، به‌ويژه در زمينة تدقيق
پيش‌بيني‌هايي كه در گزارش هيئت‌مديره به مجمع مي‌شود، اطلاعات بهتري در
اختيارسرمايه‌گذاران قرار گيرد.
۸-۷. آيين‌نامة پذيرش
حسابرسان معتمد بورس توسط سازمان بورس اصلاح شده و جهت بررسي در اختيار هيئت همكاري
بورس با حرفة حسابداري قرار گرفته است. اصلاح اين آيين‌نامه امكان حسابرسي صورت‌هاي
مالي شركت‌هاي بورسي را توسط شركت‌هاي مجهزتر و بزرگتر حسابرسي ممكن خواهد كرد.
تلاش خواهد شد كه با اين اصلاح، و رتبه‌بندي حسابرسان، بررسي صورت‌هاي مالي
شركت‌هاي بزرگتر و نيز شركت‌هاي ريسكي بورس تنها برعهدة حسابرسان ردة اول بورس قرار
گيرد.
۸. تقويت نظارت بر
انجام معاملات
برقراري نظارت بر
بازار سرمايه خواست همة دست‌اندركاراني است كه به توسعة بورس و تبديل آن به مركز
گردآوري پس‌اندازها، تشكيل سرمايه، و ايجاد اشتغال در كشور ايمان دارند. بسط نظارت
و شفافيت بازار اجزاي بسياري دارد كه ظرف دو سال گذشته روي اين اجزا كار شده است.
بي‌شك، بازار سرمايه امروز به‌مراتب بيش از گذشته تحت‌كنترل و نظارت است. در
خردادماه سال ۱۳۸۲، هم‌زمان با استقرار مديريت جديد در بورس، هيئت‌نظارت بورس نيز
كه بازوي كنترلي شوراي بورس است، شروع به فعاليت كرد. طي اين مدت، هيئت‌نظارت نيز
تجاربي را كسب كرده است كه به استقرار نظام كنترل بر حسن انجام معاملات (monitoring)
انجاميده است. شرح مفصل اين اقدامات كه در راستاي تحقق مصوبة ۱۴/۶/۱۳۸۳ هيئت‌مديره
به‌عمل آمد، در گزارش كميتة ريسك در تاريخ ۱۰/۳/۱۳۸۴ منتشر شد. در اين گزارش اهم
اقداماتي به‌شرح زير آمده است كه طي سه ماه آتي روي آن‌ها تأكيد خواهد شد.
۱-۸. فعاليت كميتة
ريسك طي سه ماه آتي با تشكيل جلسات بيشتر تقويت خواهد شد. تشدید و تقویت فعالیت
کمیتة ریسک به منظور شفاف‌سازی بیشتر بازار و ايجاد اعتماد بيشتر در بازار انجام
مي‌شود.
۲-۸. سازمان جلسات خود
را با سرمايه‌گذاران و شركت‌هاي بزرگ بورسي ادامه خواهد داد تا فهرست كامل
شركت‌هايي را كه زير ۲۰% سهم شناور آزاد دارند، و به سرمايه‌گذار يا شركت دعوت‌‌شده
مربوط است، در اختيار آن‌ها گذارد. در عين‌حال، از اين سرمايه‌گذاران خواهد خواست
كه با حمايت دائمي از اين سهام، از ريسك بازار بكاهند. سازمان نيز در عمل از طريق
مجموعة ابزارهاي تشويقي، شركتها را به افزايش درصد سهم شناور آزاد ترغيب كرده است.
مهم‌ترين اقدام سازمان در اين زمينه، تهية متن و اخذ تصويب شورا در مورد رابطة سهم
شناور آزاد و افزايش سرماية شركتها بوده است.
۳-۸. به‌منظور كاهش
ريسك بازار، طي سه ماهة آتي، شركت‌هاي سرمايه‌گذاري با سرعت بيشتري در بورس پذيرفته
و فعال خواهند شد. پذيرش فوري شركت‌هاي سرمايه‌گذاري ويژه كه سبد متنوعي از اوراق
بهادار در اختيار سرمايه‌گذاران قرار مي‌دهند، باعث تقويت تقاضاي بازار خواهد شد.
۴-۸. براي تقويت واحد
نظارت بر بازار، غير از استخدام نيروي انساني، اصلاح تشكيلاتي نيز صورت گرفته است.
با اين‌همه، هنوز همة نيروهاي انساني لازم به استخدام درنيامده‌اند. طي سه ماهة آتي
در راستاي تقويت نيروي انساني مديريت بازرسي، نظارت بر بازار، و نيز هيئت نظارت
اقدام سريع به‌عمل خواهد آمد.
۵-۸. ناظر بازار همة
استان‌ها درحال حاضر موظف است به‌طور هفتگي گزارش نظارت بر بازار خود را به اين
واحد ارسال كند. افزودن يك يا دونفر در كنار ناظر بازار با هدف نظارت بر حسن انجام
معاملات درحين انجام معاملات نيز طي سه ماهة آتي اجرايي مي‌شود.
۶-۸. اقداماتي كه براي
كاهش عمليات سفته‌بازانة درصدگيري در كميتة ريسك به‌عمل آمده است، ادامه خواهد
يافت. تصويب آيين‌نامة تعهد خريد و پذيره‌نويسي در شوراي بورس حوزة عمل اين اقدامات
را به‌شدت كاهش خواهد داد. درحال حاضر، كميتة ريسك براي كاهش نوسان‌گيري در بورس
موضوع تغيير تسويه و پاياپاي
T+3 را
به شرايط T+1
تحت بررسي دارد. احتمال تهية آيين‌نامة جداگانه‌اي براي كاهش نوسان‌گيري در بورس در
كميتة ريسك تحت بررسي است. تهية چنين آيين‌نامه‌اي جزو درخواست‌هاي هيئت‌نظارت است.
۷-۸. يكي از
نگراني‌هاي اصلي سرمايه‌گذاران اين بوده است كه وجوه آن‌ها نزد كارگزاران باقي
مي‌ماند. اين نگراني منشأ ريسك براي كارگزاران بوده، و در گذشته، بخش عمدة وقت
مديريت بازرسي مصروف كنترل اين مسئله و رسيدگي به تخلفات آن بوده است. كميتة ريسك
بر حفظ وجوه مشتريان در حساب خود آن‌ها تأكيد داشته است، و اين نظر مورد تصويب
هيئت‌مديرة سازمان نيز قرار گرفته است. پيشبيني مي‌شود كه طي سه ماهة آتي، طبق
مذاكره‌اي كه با بانكها به‌عمل آمده، وجوه مشتريان در حساب خود آنان نگاهداري شود
تا امكان استفادة احتمالي از وجوه مشتريان يك كارگزاري به نفع ساير مشتريان يا
كارگزار به صفر مطلق برسد. سازمان با فعال‌كردن شركت سپرده‌گذاري مركزي بورس ايران
طي سه ماهة آتي، در تحقق اين هدف، نقش مؤثري خواهد داشت.
تشكيل شركت
سپرده‌گذاري مركزي در عين‌حال به كاهش ريسك نيز خواهد انجاميد. در گذشته، كميتة
ريسك موضوع تشكيل شركت سپرده‌گذاري مركزي (CDS)
را از موضع كاهش ريسك مورد بررسي قرار داده و بر تشكيل آن تأكيد كرده است.
۸-۸. باتوجه به
اقدامات انجام‌شده در زمينة اصلاح كدهاي سهامداري براساس شمارة ملي، اكنون داشتن كد
ملي براي همة خريداران سهام اجباري است، و درمورد فروش نيز اجباري خواهد شد. در
نيمة دوم سال ۱۳۸۳، هشتصدهزار (۰۰۰ر۸۰۰) كد سهامداري به‌دليل تكراري بودن و يا نبود
سهام در كد حذف شده است، و بنابراين، اكنون انجام معاملات از يك كد سهامدار به كد
ديگر آن به‌منظور دستكاري در بازار، بسيار دشواتر شده است. طي سه ماهة آتي، حذف
كدهاي تكراري تا حصول اطمينان از اين كه هر سهامدار فقط يك كد معاملاتي خواهد داشت
ادامه خواهد يافت، و پيشبيني مي‌شودكه در سامانة جديد معاملاتي، هيچ كد سهامداري
بدون وجود كد ملي وجود نداشته باشد.